Τι είναι το μποτιλιάρισμα – φάντασμα;
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
Τι είναι το μποτιλιάρισμα – φάντασμα;
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑΈχετε αναρωτηθεί γιατί πολλές φορές μπλέκουμε σε μποτιλιάρισμα χωρίς λόγο; Μαθηματικοί του ΜΙΤ έχουν εξηγήσει το φαινόμενο και το έχουν ονομάσει μποτιλιάρισμα – φάντασμα. Ποιος ευθύνεται γι’ αυτό; Όχι μόνο η ίδια η φύση της κίνησης αλλά κι εμείς οι ίδιοι σαν οδηγοί!
ΤΟΥ ΑΚΗ ΤΕΜΠΕΡΙΔΗ (twitter.com/theworldoffroad)
WHAT CAR
Έχει τύχει σ’ εσένα, σ’ εμένα, σε όλους μας: να κινούμαστε σε αυτοκινητόδρομο και ξαφνικά η κίνηση να αυξάνεται σε σημείο να σταματήσουμε εντελώς. Mετά κινούμαστε με πρώτη-δευτέρα, περιμένοντας με αγωνία να δούμε τι προκάλεσε το κώλυμα. Κι ενώ περιμένουμε να συναντήσουμε κάποιο ατύχημα, οδικά έργα, ή έναν κόμβο που να προξένησε όλη αυτήν την ταλαιπωρία, ανακαλύπτουμε ότι δεν υπήρχε τίποτα. Και ως δια μαγείας, η κίνηση επανέρχεται σε κανονικούς ρυθμούς. Μόνο που έχουμε χάσει πολύτιμα λεπτά από τη ζωή μας…
Το μποτιλιάρισμα είναι από μόνο του εκνευριστικό φαινόμενο. Όταν μάλιστα δημιουργείται χωρίς ορατό λόγο μπορεί να σε τρελάνει. Όμως το φαινόμενο έχει εξηγηθεί μαθηματικά και αυτό είναι μία καλή βάση για να εξαλειφθεί στο μέλλον.
Στα ελληνικά, η απόδοση του όρου “μποτιλιάρισμα – φάντασμα” δεν είναι σωστή μια και το μποτιλιάρισμα προϋποθέτει στένεμα του δρόμου σε μορφή λαιμού μπουκαλιού (bottleneck). Αντίθετα, στο μποτιλιάρισμα – φάντασμα δεν συντρέχει κάτι τέτοιο. Συγκοινωνιολόγοι στις ΗΠΑ επιχείρησαν από το 1950 να εξηγήσουν θεωρητικά το φαινόμενο. Το 2008, ο Ιάπωνας συγκοινωνιολόγος Σουγκιγιάμα έκανεένα πείραμα στο οποίο παρουσίαζε τη δημιουργία του. Σε έναν κύκλο ασφάλτου μήκους 230 μέτρων έβαλε 22 αυτοκίνητα και ζήτησε από τους οδηγούς τους να κινούνται με σταθερή ταχύτητα 30 χλμ./ώρα. Έτσι κι έγινε. Μετά από λίγο όμως, άρχισαν να δημιουργούνται κωλύματα χωρίς να υπάρχει ουσιαστικό εμπόδιο.
Όλα ξεκινούσαν από το πρώτο αυτοκίνητο που επιβράδυνε στιγμιαία. Ακολουθούσε το δεύτερο, το τρίτο και ούτω καθεξής, μέχρι που σε κάποια στιγμή κάποια αυτοκίνητα σταματούσαν εντελώς. Όπως μπορείτε να δείτε στο σχετικό βίντεο το κώλυμα (ή κόλλημα;) έχει αντίθετη φορά με εκείνη των αυτοκινήτων – πηγαίνει δηλαδή συνεχώς προς τα πίσω.
Δείτε το αντίστοιχο πείραμα που έκανε και η εκπομπή “The One Show” του BBC.
Τον επόμενο χρόνο, μαθηματικοί του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) έφτιαξαν το πρώτο μαθηματικό μοντέλο του φαινομένου, το οποίο βασίστηκε σε μοντέλα της ρευστοδυναμικής. Δημιούργησαν ένα νέο όρο – το jamiton – ο οποίος περιγράφει το φαινόμενο των χωρίς λόγο κωλυμάτων στην κυκλοφορία.
Συμπέραναν μάλιστα ότι το κάθε κώλυμα δημιουργεί πίσω του σειρά άλλων – τα οποία έχουν το σχήμα ωστικών κυμάτων – μέχρι να αλλάξουν οι συνθήκες (λιγότερα αυτοκίνητα, χαμηλότερες ταχύτητες, διαπλάτυνση του δρόμου κτλ.) και να απελευθερωθεί η κίνηση.
Τι προκαλεί το μποτιλιάρισμα – φάντασμα;
Αν όλα τα αυτοκίνητα ήταν συνδεδεμένα μεταξύ τους – σαν τα βαγόνια ενός τρένου – δεν θα υπήρχε ποτέ μποτιλιάρισμα. Όμως το κάθε αυτοκίνητο έχει τη δική του λογική – τη λογική του οδηγού του. Όταν κινούμαστε ο ένας πίσω από τον άλλο – με 80 km/h ας πούμε – και μάλιστα σε μικρές αποστάσεις, η παραμικρή ανωμαλία έχει δραματικά αποτελέσματα. Αν αφήσει και μόνο το γκάζι ο μπροστινός μας, μέχρι να το αντιληφθούμε, θα τον έχουμε πλησιάσει τόσο ώστε θα πρέπει να φρενάρουμε στιγμιαία παρότι εκείνος επιταχύνει και πάλι.
Αν πηγαίναμε με 80 km/h και η ταχύτητα πέσει για παράδειγμα στα 70, αντίστοιχα θα πρέπει να φρενάρει και ο πίσω ώστε να επιβραδύνει ακόμη περισσότερο, δηλαδή κάτω από τα 70. Αλυσιδωτά, αρκετά πιο πίσω, οι επόμενοι θα πέσουν στα 50, 40, 30, 20km/h μέχρι που ένας οδηγός θα αναγκαστεί να σταματήσει εντελώς. Το ίδιο και αυτοί που τον ακολουθούν. Αυτό ακριβώς είναι ένα μποτιλιάρισμα – φάντασμα!
Σύμφωνα με το μαθηματικό μοντέλο του ΜΙΤ, ακόμη κι αν όλοι οι οδηγοί έχουν τέλειες αντιδράσεις – αν δηλαδή όλοι ήμασταν κάτι σαν Fernando Alonso ή Sebastian Vettel – το φαινόμενο θα εμφανιστεί αναπόφευκτα εφόσον η ένταση της κίνησης ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο όριο. Όμως το θέμα είναι ότι αυτά τα jamitons δημιουργούνται συνήθως αρκετά κάτω από το όριο αυτό, δηλαδή ακόμη κι αν η κίνηση δεν είναι οριακή για το συγκεκριμένο πλάτος του δρόμου. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Εκεί έχουμε την ευθύνη μας εμείς οι οδηγοί. Οι αντιδράσεις μας έχουν κάποια υστέρηση. Ως αποτέλεσμα, έχουμε την τάση να κλείνουμε την απόσταση από τον μπροστινό μας και να φρενάρουμε απότομα όταν εκείνος απλά αφήνει το γκάζι. Μετά καλούμαστε να επανακτήσουμε την προηγούμενη ταχύτητα αλλά αυτό γίνεται πιο αργά από την επιβράδυνση που έχει προηγηθεί, μια και σε κάθε περίπτωση, ένα αυτοκίνητο μπορεί να επιβραδύνει πολύ καλύτερα απ’ ό,τι να επιταχύνει. Αυτή η διαφορά μεγέθους της επιτάχυνσης με την επιβράδυνση που έχει προηγηθεί, είναι η γενεσιουργός αιτία του jamiton – του μποτιλιαρίσματος – φάντασμα.
Πώς αντιμετωπίζεται το μποτιλιάρισμα – φάντασμα;
Ο καθένας μας μπορεί στο μικρό ποσοστό που του αναλογεί να βελτιώσει την κίνηση στους δρόμους, να βάλει ένα λιθαράκι δηλαδή στο να περιοριστούν – αν όχι να εξαλειφθούν – τα μποτιλιαρίσματα. Πώς;
Η λύση είναι να κρατάμε μεγαλύτερες αποστάσεις ακόμη και όταν η κίνηση αυξάνει, όταν δηλαδή πέφτουν οι ταχύτητες στο δρόμο. Με αυτόν τον τρόπο θα δημιουργούμε κενά ασφαλείας και θα αποφεύγουμε τα απότομα φρεναρίσματα, τα οποία μεταδίδονται προς τα πίσω σαν ωστικό κύμα και καταλήγουν σε μποτιλιάρισμα.
Ο περιορισμός των ορίων ταχύτητας ανάλογα με την ένταση της κίνησης είναι μία άλλη λύση – όπως για παράδειγμα έχει γίνει με φωτεινές πινακίδες στο βεβαρυμμένο περιφερειακό M25 του Λονδίνου. Αν όλοι πηγαίνουμε πιο αργά, μπορεί να αισθανόμαστε ότι καθυστερούμε, ωστόσο στο τέλος θα έχουμε κερδίσει χρόνο. Γιατί; Επειδή θα έχουμε αποφύγει κάποια – έστω μικρά – μποτιλιαρίσματα.
Η ιδανική οδήγηση σε έντονη κίνηση πρέπει να είναι ανάλογη ενός adaptive cruise control: κρατώντας δηλαδή μεγάλη απόσταση από τον μπροστινό και ρυθμίζοντας έγκαιρα την ταχύτητά μας προς τα κάτω χωρίς τη χρήση φρένου. Για να δούμε, θα το θυμηθείτε κάποιοι εν όψει δεκαπενταύγουστου;
Καλές διακοπές με ασφαλή επιστροφή, σε κάθε περίπτωση!
