Η έλλειψη σπάνιων γαιών πανικοβάλλει τις ευρωπαϊκές εταιρείες

Η κατάσταση είναι χαρακτηριστική. Ο Φρανκ Έκαρντ, Διευθύνων Σύμβουλος της γερμανικής εταιρείας Magnosphere Magnets δήλωσε ότι τις τελευταίες εβδομάδες «έχει σπάσει» το τηλεφωνικό κέντρο της.

Ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι οι ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες, αλλά και προμηθευτές εξαρτημάτων αυτών, αναζητούν εναγωνίως εναλλακτικές πηγές εφοδιασμού τους, υπό το βάρος της έλλειψης μαγνητών εξαιτίας των κινεζικών περιορισμών στις εξαγωγές, τόσο αυτών όσο και σπάνιων γαιών που απαιτούνται για την παραγωγή τους.

Ορισμένοι εξ αυτών προειδοποίησαν ότι τα εργοστάσιά τους ενδέχεται να σταματήσουν τη λειτουργία τους έως τα μέσα Ιουλίου. Ο Έκαρντ δήλωσε χαρακτηριστικά: «Ολόκληρη η αυτοκινητοβιομηχανία βρίσκεται σε πλήρη πανικό. Είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν οποιοδήποτε τίμημα (για να τα προμηθευτούν)».

Οι αυστηροί κινεζικοί έλεγχοι στις εξαγωγές σπάνιων γαιών -απαραίτητων για την κατασκευή αυτοκινήτων, ιδίως των αμιγώς ηλεκτρικών-, προκαλούν αναστάτωση στα στελέχη των εταιρειών του κλάδου, τα οποία φοβούνται ένα νέο πλήγμα στην παραγωγική διαδικασία. Άλλωστε, οι μνήμες από την έλλειψη ημιαγωγών είναι πρόσφατες.

Στις 6 Ιουνίου (2025) ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, ανακοίνωσε ότι συμφώνησε με τον Σι Τζινπίνγκ, τον Κινέζο ομόλογό του, να επιτραπεί η εξαγωγή σπάνιων γαιών και μαγνητών προς τις ΗΠΑ.

Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι ανησυχούν. Ο φόβος ενός τρίτου ισχυρού πλήγματος στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα σε σύντομο χρονικό διάστημα, έπειτα από τα αλλεπάλληλα lockdowns του 2020 και την παρεπόμενη έλλειψη ημιαγωγών (από το 2021–2023), εξαιτίας της πανδημίας του νέου κορωνοϊού είναι μεγάλος.

Παρότι οι κρίσεις αυτές οδήγησαν την αυτοκινητοβιομηχανία στην αναθεώρηση των στρατηγικών σχεδίων της –εγκαταλείποντας σταδιακά τις πρακτικές των ελάχιστων αποθεμάτων– η πραγματικότητα δείχνει ότι λίγα έχουν αλλάξει. Όπως είπε χαρακτηριστικά  ο Έκαρντ, «κανείς δεν έχει μάθει από το παρελθόν».

Οι μαγνήτες που περιέχουν σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε πολυάριθμα εξαρτήματα, όπως καθρέπτες, ηχεία, αντλίες λαδιού, υαλοκαθαριστήρες, ακόμη και αισθητήρες καυσίμου και φρένων.

Η κυριαρχία της Κίνας στην εξαγωγή από το έδαφος των σπάνιων γαιών και της διάθεσής τους στην παγκόσμια αγορά αφήνει περιορισμένα περιθώρια ελιγμών.

Σύμφωνα με την AlixPartners, μια εταιρεία χρηματοοικονομικών συμβούλων, η ασιατική χώρα ελέγχει έως και το 70% της εξόρυξης, το 85% της διύλισης και το 90% της παραγωγής κραμάτων και μαγνητών και σπάνιων γαιών παγκοσμίως.

Ένα σύγχρονο αμιγώς ηλεκτροκίνητο όχημα χρειάζεται κατά μέσο όρο περίπου μισό κιλό σπάνιων γαιών, ενώ ένα με κινητήρα εσωτερικής καύσης περίπου 250 γραμμάρια αυτών, αντίστοιχα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με νομοθετικές πρωτοβουλίες όπως ο Κανονισμός για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες, προσπαθεί να μειώσει την εξάρτησή της από τις σπάνιες γαίες, άρα και από την Κίνα. Όμως, ο ρυθμός που συμβαίνει αυτό είναι σχετικά αργός.

Σύμφωνα με εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Προμηθευτών Αυτοκινήτων («CLEPA») είναι μεγάλη η πιθανότητα να κλείσουν εργοστάσια των εταιρειών που την απαρτίζουν. Αυτό σημαίνει πως σύντομα όλοι θα αντιμετωπίσουν προβλήματα.

Ορισμένες εταιρείες, μεταξύ των οποίων οι General Motors, BMW, ZF και BorgWarner, αναπτύσσουν ηλεκτροκινητήρες με μικρότερη ή μηδενική εξάρτηση από σπάνιες γαίες, αλλά λίγοι έχουν καταφέρει να επιτύχουν παραγωγή επαρκούς κλίμακας.

Κάποιες άλλες, όπως η αμερικανική Niron, έχουν αναπτύξει μαγνήτες χωρίς σπάνιες γαίες και σχεδιάζουν νέα εργοστάσια, ενώ η Warwick Acoustics στο Ηνωμένο Βασίλειο θα διαθέσει σύντομα ηχεία χωρίς σπάνιες γαίες για πολυτελή οχήματα. Ωστόσο, οι λύσεις αυτές παραμένουν μακροπρόθεσμες.

Προς το παρόν, αυτοκινητοβιομηχανίες όπως η Mercedes-Benz προσπαθούν να δημιουργήσουν αποθέματα, ενώ άλλες εξετάζουν την πρακτική παράκαμψης εξαρτημάτων στην παραγωγή και την προσωρινή αποθήκευση οχημάτων, λύση που υιοθετήθηκε κατά την κρίση με την έλλειψη ημιαγωγών.